เมมอเรียล (รัสเซีย: Мемориал, สัทอักษรสากล: [mʲɪmərʲɪˈaɫ]; Memorial) เป็นองค์กรด้านสิทธิมนุษยชนระหว่างประเทศ ก่อตั้งขึ้นในรัสเซีย และเป็นกลุ่มสนับสนุนสิทธิมนุษยชนที่เก่าแก่ที่สุดของประเทศ[1] ประกอบด้วยหน่วยย่อยสองหน่วย เมมอเรียลอินเตอร์เนชั่นอล (Memorial International) ซึ่งมีเป้าหมายเพื่อเก็บรวบรวมและบันทึกการใช้อำนาจในทางที่ผิดและการกลั้นแกล้งพลเมืองในยุคสตาลิน ของสหภาพโซเวียต (USSR) และ ศูนย์สิทธิมนุษยชนเมมอเรียล (Memorial Human Rights Centre) ซึ่งทำงานต่อสู้กับการกดขี่ในรัสเซียยุคปัจจุบัน[2] เมมอเรียลทำงานในรูปแบบขบวนการมากกว่าองค์กรเดี่ยว ผ่านองค์กรย่อย 50 แห่ง ในรัสเซียและ 11 ประเทศ[3] เมมอเรียลเริ่มมีขึ้นพร้อมกับขบวนการ เปเรสตรอยกา ในทศวรรษ 1980s โดยมีเป้าหมายเพื่อบันทึกการกดขี่และเพื่อสร้างฐานข้อมูลของเหยื่อจากเดอะเกรทเพิร์จ กับ กูลัก[4] ระหว่างปี 1987 ถึง 1990 ภายใต้สหภาพโซเวียต องค์การมี 23 สาขาที่ก่อตั้งขึ้น[5]หลังรัสเซียผ่าน กฎหมายว่าด้วยสายลับต่างชาติ ในเดือนกรกฎาคม 2012 เมมอเรียลตกอยู่ภายใต้แรงกดดันจากรัฐสูงขึ้นเรื่อย ๆ ในเดือนกรกฎาคม 2014 ศูนย์สิทธิมนุษยชนของเมมอเรียลถูกประกาศเป็น "สายลับต่างชาติ" (foreign agent) โดยกระทรวงยุติธรรม และในเดือนพฤศจิกายน 2015 ได้รวมไปถึงศูนย์วิจัยที่เซนต์ปีเตอส์เบิร์กเช่นกัน กระทั่งในปี 2016 ซึ่งรวมทั้งองค์การของเมมอเรียลอินเตอร์เนชั่นนอลทั้งหมด[6] ในเดือนธันวาคม 2021 ศาลสูงสุดรัสเซียประกาศสั่งปิดเมมอเรียลอินเตอร์เนชั่นนอลเนื่องจากความผิดฐานละเมิดกฎหมายสายลับต่างชาติ[7][8] ทนายความคนหนึ่งขององค์กรประกาศว่าจะทำการอุทธรณ์[4] ส่วนศูนย์สิทธิมนุษยชนถูกสั่งปิดโดยศาลแขวงมอสโกในวันถัดมา[9]